یکی از فضائل روحی ای که باید همه ما آن را در وجود خود تقویت کنیم، "مروّت" است. "مروّت" از جمله ویژگی هایی است که در هر شخصی، قابل تجلّی نیست؛ چرا که این خصلت، نه تنها نیاز به بزرگی روح دارد، بلکه رابطه مستقیم آن با ایمان، بروز این صفت را در بیشتر انسان ها دچار مشکل می کند.
معنای فتوت :
در کتب لغت : "فتوت" هم خانواده و هم معنای "مروت" آمده به معنای مردی ،مردانگی ، و جوانمردی
«فتوّت» نوعی ایثار است، یعنی شخصی، غیر را بر نفس خود مقدم شمارد. آن ایثار می تواند به جاه و مقام باشد و یا ایثار به نفس که بالاترین درجه فتوّت است. چنین شخصی در راه خدمت به دیگران، بیش از وظیفه انسانی و اخلاقی اش تلاش می کند، لغزش های آنان را نادیده می گیرد و با همگان حتی دشمنان و مخالفان و غیر همکیشان به انصاف عمل می کند.
درباره معنى فتوت از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند؟ فرمود: گمان کردهاید فتوت و مردانگى با فسق و فجور است! نه بلکه فتوت آنست که اطعام کنى و امید مردم را بر آرى و چهره خندان داشته باشى و مردم را از رنج و اذیت خود مصون دارى و غیر آن نیرنگ و فسق است.
امام (علیه السلام) پرسید مروت چیست؟ اصحاب گفتند نمىدانیم فرمود: مروت آن نیست که انسان سفرهاش در درگاه خانه براى مردم گسترده باشد بلکه مروت دو تاست: در سفر و در حضر اما مروت در حضر: قرائت قرآن و ملازمت با مساجد، بکار برادران م?من پرداختن و بکارگر خرج کافى دادن که اینها دوست را خشنود و دشمن را منکوب میکند. و اما مروت در سفر خوبى و فراوانى توشه و به همراهان دادن آنها و کار مردم را پس از جدایى از ایشان کتمان داشتن و شوخى زیاد در غیر موردى که غضب خدا را برانگیزد. بعد فرمود: قسم بآن که محمد (صلی الله علیه و آله) را بحق مبعوث گردانید خداوند بهر کسى بقدر مروتش روزى دهد که رزق باندازه خرج فرود آید، صبر بقدر شدت بلاء داده شود. (مکارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى، ج1، ص: 488)
این ویژگی در وجود انسان به راحتی به دست نمی آید.طریقت جوان مردی نه آن است که در میان گودال زندگی، حریف را زمین زده، از خوشحالی چشمانی برق زده داشته باشیم. سیرت و طریقت جوان مرد، همان است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) با امام علی(علیه السلام) می گوید: «ای علی! جوان مرد، راستگوی بُوَد. وفادار و امانت گزار و رحیم دل، درویش دار و پرعطا، مهمان نواز و نیکوکار است».( تفسیر کشف الاسرار، ج 5، ص 668)
طریقت جوان مردی نه آن است که در میان گودال زندگی، حریف را زمین زده، از خوشحالی چشمانی برق زده داشته باشیم. سیرت و طریقت جوان مرد، همان است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) با امام علی(علیه السلام) می گوید: «ای علی! جوان مرد، راستگوی بُوَد. وفادار و امانت گزار و رحیم دل، درویش دار و پرعطا، مهمان نواز و نیکوکار است»
ارکان فتوت :
حضرت امیر الم?منین علیه السّلام فرمود : که فتوّت و جوان مردى در چهار چیز است، تواضع نمودن با داشتن ثروت، عفو نمودن (از کسى که بدى نموده) با داشتن قدرت انتقام، نصیحت و راهنمائى نمودن با داشتن عداوت و دشمنى، و بذل و بخشش نمودن بدون منّت گذاردن. (إرشاد القلوب / ترجمه مسترحمى، ج2، ص: 274 )
با دقت در این روایت متوجه می شویم که داشتن"فتوت" فضیلتی است که برای داشتنش باید از خیلی چیزها گذشت از هجوم شیطانی غرور و خشم و دشمنی ، و دریا صفت بودن برای ایثار ،نه هر که سبیل کلفت کرد و کله کج نهاد جوانمرد شود .
نه هر که چهره برافروخت دلبری داند نه هر که آینه سازد سکندری داند
نه هر که طرف کله کج نهاد و تند نشست کلاه داری و آیین سروری داند
جوانمردی را باید از یگانه جوانمرد عالم آموخت همو که همه مردم اتفاق دارند که در جنگ احد جبرئیل فرود آمد و اعلام نمود:
«لا سیف الّا ذو الفقار و لا فتى الّا على» ؛ و جوانمردى در پهنه هستى جز على نبوده و نیست و شمشیر برندهاى جز ذو الفقار وجود ندارد. (آینه یقین (ترجمه کشف الیقین)ص 457)
امیرم?منان علی علیه السلام ، در پاکدلی، مردانگی و گذشت حتی در برابر دشمنان و مخالفان، آن چنان بلند مرتبه بود که همگان را به شگفتی واداشت.
درباره معنى فتوت از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند؟ فرمود: گمان کردهاید فتوت و مردانگى با فسق و فجور است! نه بلکه فتوت آنست که اطعام کنى و امید مردم را بر آرى و چهره خندان داشته باشى و مردم را از رنج و اذیت خود مصون دارى و غیر آن نیرنگ و فسق است
آن حضرت در همه جنگ هایی که در رکاب رسول خدا می جنگید و در همه نبردهایی که در عهد امامت و خلافت بر وی تحمیل شد، در پایان جنگ، در دل از دشمنان کینه و عداوتی نداشت و از آنان می گذشت. تاریخ نگاران مسیحی و مسلمان، همه بر این خلق و خوی علی علیه السلام گواه اند که امام در جنگ جمل بر کشته های دشمن نماز گزارد. حتی هنگامی که ابن ملجم به علی علیه السلام ضربت زد و حضرت در بستر شهادت افتاد، درباره قاتل خود به نرمی و مدارا سفارش کرد و فرمود: «من دیروز مثل شما بودم، امروز برای شما عبرتم و فردا از میان شما می روم. اگر زنده بمانم، خود ولی خون خویشم و اگر بمیرم، مرگ میعادگاه و قرار گاه من است». (مجله گلبرگ > مرداد 1384، شماره 65 علی علیه السلام ، جان پیامبر صلی الله علیه و آله (تولد امام علی علیه السلام)
مروت و جوانمردی در روایات
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام: مَیْزَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ، وَ جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ ؛ حضرت على علیه السلام فرمود: امتیاز آدمى به عقل اوست و زیـبایى او به مـروّتـش. (میزان الحکمة، جلد 9 صفحه 110تصنیف غرر الحکم ص 258. )
قالَ رَجُلٌ لِلأمام الرِّضا علیه السلام: أَعْطِنى عَلى قَدْرِ مُرُوَّتِکَ. قالَ: لایَسَعَنى ذلِکَ فَقالَ: عَلى قَدْرِ مُرُوَّتى. قالَ علیه السلام: أَمّا اِذا فَنَعَمْ، فَأَعْطاهُ مِأَتَى دینارٍ. ؛(بحارالانوار، ج 2 ص 29، و سفینة جلد 2 ص 364، به نقل از محاسن برقى )
مردى خدمت امام رضا علیه السلام رسید و عرض کرد: به من بقدر جوانمردى تان بخشش و عنایتى کنید. حضرت فرمود: در توانم نیست. آن مرد عرضه داشت: پس به مقدار مروّت خودم چیزى به من بدهید. امام فرمود: «اکنون مىتوانم». و دویست دینار به وى عطا کرد.
قال الباقِرُ علیه السلام: یَوْماً لِمَنْ حَضَرَهُ: مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَتَکَلَّمُوا فَقالَ علیه السلام: أَلْمُرُوَّةُ أَنْ لاتَطْمَعَ فَتَذِلَّ، وَ تَسْأَلَ فَتَقِلَّ، وَلاتَبخَـلَ فَتُشْتَمْ، وَ لاتَجْهَلَ فَتُخْـصَم. (البحار، جلد 78 ص 172 )
امام باقر علیه السلام فرمود: مروّت آن است که طمع نکنى تا ذلیل و خوار نشوى و از دیگران چیزى نخواهى تا کوچک نشوى و بخل نورزى تا ناسزا نشنوى و نادانى نکنى تا براى خودت دشمن نتراشى.
